27.12.2020 - 27 Aralýk 2020 Sivrice depremi

27 Aralýk 2020’de Hazar (Sivrice) Gölü’nün hemen kuzeybatýsýnda büyüklüðü 5.5 olan depremi inceleyince bu yazýyý yazmaya karar verdim. Ne ilgisi var dediðinizi hissediyorum. Biz meslekte bu gölü ‘fay gölü (sag pond) olarak tanýmlarýz. O nedenle ilgisi var. Aþaðýda size bu ilgiyi fazla teknik ayrýntýya girmeden açýklamaya çalýþacaðým. Genç faylar ve depremler Genç (aktif, diri) fay kuþaklarý üzerindeki yer deðiþtirme hareketi birbirinden farklý tektonik* olgular yaratýr. Genç fay bulunduðu bölgedeki yerkabuðunun yapýsýndaki fiziksel farklýlýklara ve fayýn türüne (doðrultu atýmlý, normal ve ters fayla) baðlý olarak çeþitli tür ve düzeylerde gerilimler (stres) ve hareketler oluþturur. Örneðin ana genç faylar çevresinde saçýlmýþ kýrýklar, sapmýþ dere yataklarý, sýrtlar, fay vadileri, birikinti konileri, heyelanlar, fay gölleri, su kaynaklarý ve kesintiye uðramýþ tortul kütleler vb. gibi birçok jeolojik olgular ortaya çýkar. Genç fay kuþaklarý çevresine deprem kayýtçýlarý yerleþtirip kayýt yaptýðýnýzda çok sayýda küçük deprem gözlemleyebiliriz. Deprem arþivlerinde bu fayla ilgili geçmiþ yýllara ait hasar yapýcý deprem kayýtlarýna rastlayabiliriz. Genç fay kuþaklarý boyunca mevcut yerleþimlerde ve arkeolojik buluntularda eski depremlerin hasar izlerini görebiliriz. Anadolu’da uzun yýllardýr süren ve halen sürmekte olan araþtýrmalar sonucunda 500’e yakýn sayýda genç, diri faylar bulunmuþ ve ayrýntýlý olarak haritalanmýþtýr. Faylar ve fay gölleri Anadolu’da büyük fay kuþaklarý üzerinde çok sayýda fay gölleri oluþmuþtur. Kuzey Anadolu Fay Kuþaðý üzerindeki Manyas, Ýznik, Sapanca, Abant gölleri, batý Anadolu’daki göller bölgesindeki Burdur Gölü ve diðer göllerin bir bölümü ve Doðu Anadolu Fayý üzerindeki Gölbaþý, Azaplý ve Hazar gölleri, faylarýn hareketi sýrasýnda oluþan çöküntü havzalarýnýn göle dönüþmesi sonucu ortaya çýkmýþ örneklerdir. Faylarýn yerleþimine, fay kuþaðýnýn geniþliðine ve hareket türüne baðlý olarak oluþan çöküntü havzalarýnýn ve göllerin biçimleri de farklý olabilmektedir. Fay kuþaklarý üzerinde sahada saðlý-sollu sýçrama, dallanma veya bükülme (büklüm) þekillerine göre ortaya çýkan tektonik yapý, dolayýsýyla coðrafik yapý da farklý olmaktadýr. Çekme, geniþleme gerilimi baskýn olan yerlerde çukurlar, havzalar ve göller oluþurken, sýkýþma gerilmesi olan yerlerde sýrtlar, kývrýmlar ve yükseltiler oluþur (Þekil 1). Doðrultu atýmlý faylarýn neden olduðu havza ve göllerin oluþum mekanizmasý için önerdiði ve tartýþtýðý üç model vardýr. Bunlar a) bükülmeli geniþleme havzasý (releasing bend), b) çek-ayýr havzasý (pul-apart) ve negatif çiçek yapýsý (negative flower) modelleridir. Eðer bu tür göller içerisinde daha ayrýntýlý jeofizik, jeolojik ve sismik çalýþmalar yapýlýrsa tartýþýlan modelin hangisinin daha geçerli olduðu anlaþýlacaktýr.